Case morto vivín sen coñecerte
aló na chaira seca por absurdas rúas
onde ninguén me soupo dar mornura.
Foi soedade desconforme adentro
e a semente a caír en terra dura.
En 1932 nace en Cangas do Morrazo (Pontevedra) o escritor e profesor Bernardino Graña Villar. Autor dunha ampla obra que abrangue diferentes xéneros: poesía, narrativa infantil e teatro.
Tras iniciar os estudos de Filosofía e Letras en Santiago de Compostela, continuaríaos en Salamanca e Madrid, onde se licenciou en Filoloxía Románica. Bernardino Graña exerceu a docencia como profesor de Lingua e Literatura Española en diversos institutos de fóra e dentro de Galiza, até que se instala definitivamente en Cangas. En Se o noso amor e os peixes (1980) escribía:
En Padrón os alumnos do Instituto
imaxínanme alegre docto e pulcro
e axiña han de saber que o catedrático
este animal fonético–semántico
soubo sí prepararche á hora da cea
peixe e patacas con cebola e allo
mais sabendo de epítetos e léxicos
nunca soubo decirche en xustas verbas
como o tes no teu pelo engaiolado
A crítica adoita incluír o poeta de Cangas na chamada Xeración das Festas Minervais, certame compostelán no que foi premiado nos anos 1954, 1955, 1959 e 1969. Dentro desta xeración, pertenceu ao chamado grupo Brais Pinto, que fundaría en Madrid, en 1958, canda Ramón Lorenzo Vázquez, Xosé Luís Méndez Ferrín, Bautista Álvarez e Reimundo Patiño.
Entre as súas obras poéticas están: Poema do home que quixo vivir (1958), Profecía do mar (1966), Non vexo Vigo nin Cangas (1975), Se o noso amor e os peixes… (1980).
En Profecía do mar (1966) establece un diálogo co mar, que aparece personificado e serve de confidente. Non é un mar idealizado, senón a visión humana e social que ten a xente mariñeira. Para el representa a loita, asemade, a vida e a morte. No libro hai unha “Oda aos mariñeiros de Cangas“:
Polo escuro do mar que vos contruba
aínda hai peixes de luz nos seus abrigos,
mariñeiros de Cangas, meus amigos,
meus irmáns de salitre e sol e chuva.
Solte a ría un exército de naves,
mariñeiros de Cangas, traede as liñas,
que, anunciando o fumazo das sardiñas,
polos cons e cabezos cantan aves.
Polas ondas sen muros e sen diques,
polo lombo do Atlántico azulado
brinca e bufa o arroaz todo apurado
perseguindo os bonitos e os alcriques.
Máis alá de Sobrido ti me guíes,
mariñeiro de Cangas, ti me leves
para ver os escumallos e os percebes
e mirar dende a popa as Illas Cíes.
Máis alá do Cabalo e Cabo Home
da Negra e deses baixos de Biduído,
mariñeiro de Cangas, vas perdido
e o mar é un gran misterio que te come.
Como horribles fantasmas aparecen
dende o fondo, xurdindo, nos sorríos,
estrañas ardentías e navíos
e tristes afogados que amolecen.
Pero rompe, que podes, contra o medo,
dálle avante con forza, anque che doa,
contra noites e néboas pon a proa,
mariñeiro de Cangas, e ven cedo.
Ven loguiño a vender o peixe a Vigo
e trae unha canción do son dos mares
para beber e cantar xuntos nos bares,
mariñeiro de Cangas, meu amigo.
Tamén de Profecía do mar, é moi coñecido o poema “O gato da tasca mariñeira“:
Aquí non hai silencio porque hai homes
falan os homes falan
aquí non pasa o vento esa fantasma
os homes falan falan
e fórmase outro vento outro rebumbio
unha fantasma feita deste fume
este fumar sen tino estas palabras
e pasa un suave gato que é da casa.
Beben viño coñac
berran discuten contan chistes mascan
un pouco de xamón tal vez chourizo
o gato ulisca cheira mira agarda
vai á cociña vense ao mostrador quixera
un anaquiño de boa carne un chisco
de tenrura algún queixo unha migaIla.
Aquí non hai vagadas nin roncallos
non se ven os cabezos nin as praias
o taberneiro bole saúda cobra serve fala
cambea mil pesetas chama á muIler á berros
e contesta ao teléfono ás chamadas
e os homes berran moito cheos de ira
e rin e danse a man e nada pasa.
O gato calandiño ergue as orellas
tan maino tan suavísimo sen gana
cruza por entre as pernas entre as botas
altas botas de caucho contra as augas co seu rabo
arriquichado e duro e tan en calma
e aquí non hai silencio que hai vinte homes
e están ben lonxe os mares que arrebatan.
Se acaso o gato mira os ollos do borne
guicha en suspenso escoita en paz agacha
unha orelliña aguda e indiferente
lambe teimudo e calmo unha das patas
e se acaso durmiña e abre un olIo
e ve que os homes beben fuman discuten moito non se cansan
de ensaladilla callos mexilóns anchoas
e viño e viño e viño tinto e branco en tantas tazas
e esgarran cospen entran saen empuxan brindan cantan
e a radio está acendida e óese música
e o gato pasa indemne comprendendo ten costume son os homes
non se espanta.
Cunha obra narrativa centrada no ámbito da literatura infantil, como dramaturgo, Bernardino Graña é autor de numerosas pezas teatrais. En 1969, recibiu o Premio Abrente por Os burros que comen ouro nunca cabalos serán.
Tras coñecerse a morte de Franco, o 21 de novembro de 1975 Bernardino Graña escribía o poema titulado “Luz de novembro” sobre o ditador:
LUZ DE NOVEMBRO
(NA MORTE DO XENERAL FRANCO)
E, por fin, xeneral, xa vas fedendo.
E agora que os carunchos, as lombrigas,
os vermes, as bacterias en exércitos
avanzan contra ti baixo da terra
e van furar voraces na fermosa,
rica madeira e guata do teu leito,
nós temos que facernos outros bichos,
nós temos que afiar uns dentes irtos,
potentes, penetrantes, para roerte,
para acabar contigo e cos soldados
na inercia das túas ordes, sen cerebro.
Nós temos que saber erguer os puños
pechados e moi fortes ós fociños
dos ogros axudantes do teu reino.
Non vale que ti mesmo, os teus esbirros,
vos agachedes baixo os crucifixos,
non vale que finxades ser apóstolos
ou santos baixo palio ou pobres vellos.
Sabemos que nos toca o labor duro,
a loita de escachar todo o castelo
montado na traición e na falsía,
e agora, coma a chuvia de Galicia,
cairemos sobre vós pinga tras pinga,
cairemos coma os golpes do martelo
do firme forxador ou do canteiro.
E afastaremos as noxentas bocas
dos teus lobos e cans a recomernos
e temos que facer que estoupe o ventre
que deixas empreñado con xermolos
dos teus horrendos cómplices do infemo.
Vexo a cidade estática, pasmada,
polas molladas rúas amencendo,
falando en grupo a xente, con prudencia,
con pánico avanzando. Hai unha nube
moi grande e moi escura polo ceo.
Os fumes dos tellados soben lentos.
Domina aínda a sombra, pero hai patios,
reductos que alimentan en segredo
unha manda de galos atrevidos
que van cantar a luz, dar peteirazos,
escangallar coas uñas os poleiros
das pitas da inmundicia medoñenta.
E axiña firmemente escacharemos
a longa noite pétrea, todo o medo.
Por fin, ouh desgraciado, vas metido
nun rico cadaleito, es un cadáver
que fede en toda España xa hai ben tempo,
que quixo a todos nós apodrecernos
xa antes de morrer, e irás seguido
de outros coma ti podres por dentro,
podremia con aspecto de persoas,
fantoches xunto a cruces, entre bispos,
hipócrita función, fraude do demo.
Abramos as ventás. Amence un día
que trae o amencer dun novo tempo.
¡Hai aire renovado! ¡Xa respiro!
¡Xa cantan polo albor os galos ledos!
¡Vainos nacer gran luz nesta xornada!
As néboas da nenez, aqueles contos
terribles xa se van esmorecendo.
E vexo, xeneral, as bambolinas,
cortinas, gran telón, todo o teatro
da farsa, da mentira desfacéndose.
Agora contra ti un gran exército
de couzas, vermes, lesmas e bacterias
avanzan invencibles baixo terra,
soben á faraónica pirámide,
ó teu vaidoso túmulo con templo,
ostentación de cruz en sacrilexio,
e invaden de «caudillos victoriosos»
polo aire, polas fendas do sartego,
avanzan implacables na túa caixa,
profundan polo escroto, polo cranio,
papan os torpes miolos, xa devoran
a man coa que firmaches as sentencias,
a man que só quería firmar morte
e ternos entre reixas e tristeiros.
¡Cantemos! ¡Aleluia! ¡Deamos gracias!
¡Morreu o Satanás, o non amigo!
iGran luz pode vir hoxe, neste día,
neste amencer grisallo de Novembro.
O poeta de Cangas foi o impulsor e primeiro presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG).