Como unha árbore ha ser a nosa galeguidade. Raíces afincadas, profundando, se alimentando na propia terra; máis coa fronda ao ar, acollendo todos os ventos do mundo, prodigando sombra e froito a todos os homes de mundo.
A Agrupación Cultural Alexandre Bóveda propuxo á Real Academia Galega que Jenaro Marinhas del Valle sexa a figura homenaxeada no Día das Letras Galegas de 2026. Facémolo considerando non só a súa extraordinaria produción literaria, senón tamén o seu compromiso incansable coa lingua e a cultura galegas ao longo de case un século de vida.
Un galego do século XX que nunca se rendeu
Jenaro Marinhas del Valle (A Coruña, 1908-1999) foi moito más que un escritor: foi unha memoria viva do século XX galego. Nacido nunha familia vinculada ao galeguismo —o seu pai relacionábase cos tertulianos da Cova Céltica da Coruña—, desde a súa mocidade respirou o ambiente cultural galeguista que marcaría toda a súa traxectoria.
Xa de moi novo asistía ás veladas teatrais da Irmandade da Fala da Coruña, entidade da que chegou a ser tesoureiro. Nos anos vinte comezou a publicar os seus primeiros poemas na revista Vida Gallega e colaborou xornalisticamente en A Nosa Terra. Era un xoven cun futuro prometedor que, con toda xustiza, situaríase entre os fundadores das Mocidades Galeguistas en 1933, sendo o seu primeiro presidente.
O compromiso que nunca decaeu
A Guerra Civil marcou un antes e un despois na historia de Galiza, pero Jenaro Marinhas nunca baixou os brazos. Despois de ser mobilizado para a fronte de Asturias e ver como se desmoronaba o proxecto autonómico galego, outros talvez se rendesen. Non foi o seu caso.
En 1943, nunha reunión clandestina celebrada na casa de Francisco Fernández del Riego, nacería o proxecto da editorial Galaxia e da revista Grial. Alí estaba Jenaro, tecendo con intelixencia e amor aquela tea que mantería viva a cultura galega durante os anos máis escuros da ditadura.
O mestre do teatro galego contemporáneo
Aínda que Marinhas cultivou todos os xéneros literarios, o teatro foi a súa grande paixón e o seu legado máis valioso. María Pilar García Negro non dubida en cualificalo como “un dos máis modernos, renovadores e adiantados autores do teatro galego contemporáneo”.
As súas obras, como A revolta e outras farsas (1965), Acurrados (1981), Ramo Cativo (1990) ou a súa Obra dramática completa (2006), fixeron del unha referencia imprescindible. Pero o que verdadeiramente o distingue é que, malia as limitadas edicións en vida, nunca deixou de escribir nin de soñar cunha Galiza que valorase a súa propia cultura.
Un defensor da lingua sen complexos
Jenaro Marinhas del Valle non só escribía en galego: defendía o galego. Foi Membro de Honra da Asociación de Escritores en Língua Galega e da Associaçom Galega da Língua, e ocupou cargos relevantes como o de Vice-Presidente da Comissão para a Integração da Língua da Galiza no Acordo da Ortografia Simplificada.
Sabedor de que a lingua galega tiña todo que gañar na relación coa cultura portuguesa, practicou sempre esa idea firme de estreitar vínculos. Como recolle García Negro, herdou do nacionalismo galego de preguerra esa visión ampla e nunca dimitiu daqueles compromisos adquiridos na súa primeira xuventude.
A súa relación coa Agrupación Cultural Alexandre Bóveda
A vinculación de Jenaro Marinhas del Valle coa Agrupación Cultural Alexandre Bóveda foi constante e exemplar. Foi declarado a título póstumo Membro de Honra da nosa agrupación, unha entidade coa que sempre colaborou desinteresadamente e coa que mantiña unha relación de grande proximidade.
Esta vinculación non é casual: tanto o legado de Alexandre Bóveda como a traxectoria de Jenaro Marinhas representan esa xeración de galegos que entenderon que a patria se constrúe tamén desde a cultura, desde a defensa da lingua e desde o compromiso cotián coa súa terra.
Por que merece o Día das Letras Galegas
En 2026 cumpriranse 27 anos da súa morte, tempo máis que suficiente para que a Real Academia Galega poida valorar con perspectiva a súa achega. Jenaro Marinhas del Valle reúne todos os requisitos que tradicionalmente se valoran para esta distinción:
- Unha obra literaria relevante e de calidade, especialmente no teatro
- Un compromiso indeclinable coa lingua galega ao longo de toda a súa vida
- Unha traxectoria exemplar que o converte en modelo para as novas xeracións
- Un papel destacado na cultura galega do século XX, desde as Irmandades da Fala.
Ademais, como el mesmo escribiu, “a lingua galega continuou viva e vizosa durante séculos” grazas a persoas como el, que a custodiaron nos momentos máis difíciles.
Un acto de xustiza
Dedicar o Día das Letras Galegas 2026 a Jenaro Marinhas del Valle sería un acto de xustiza e de reubicación da nosa historia cultural. Trátase de recoñecer a quen, en palabras de García Negro, “deixounos páxinas inmellorábeis do mellor teatro que se escribiu no século XX”.
É hora de que a súa obra e o seu exemplo cheguen a toda a sociedade galega. É hora de socializar o seu legado: que se lea nos colexios, que se represente nos teatros, que se coñeza a súa figura. Porque como dicía o propio Jenaro, “todo llo debemos a persoas” como el, que mantiveron acesa a chama da cultura galega nos momentos máis escuros.
A Real Academia Galega ten agora a oportunidade de render a homenaxe merecida a un dos galegos máis exemplares do século XX. Desde a Agrupación Cultural Alexandre Bóveda, confiamos en que así sexa.