O protagonismo da construción que os romanos levantaron na Coruña foi e é tan grande que deu lugar –durante séculos– ao nome do lugar. Para Gonzalo Navaza –”A orixe literaria do nome da Coruña”, 2016–:
“Durante centos de anos, e ata o século XIII, a vila e o porto que son hoxe A Coruña foron coñecidos cun nome motivado pola torre erixida en tempos dos romanos: Faro.”
Francisco Añón Paz –un dos escritores precursores do Rexurdimento– tamén opinou sobre a orixe no poema “Ante a Torre de Hércules”, iso si, con retranca:
– Esta torre fai mil anos
que a fixeron os fenicios.
– Tamén hai algúns indicios
de qu’é obra dos romanos.
– Sodes na historia profanos
e en sentenciar mui lixeiros;
pois nin foron os primeiros
nin os segundos ¡aposto!
– Tíranos da duda, Agosto:
dí ¿quens foron?
– ¡Os canteiros!
A Torre de Hércules é unha torre e un faro que posúe o privilexio de ser o único faro do mundo de orixe romana que aínda está en funcionamento. Ao pé da torre está o monumento de Pablo Serrano que homenaxea o Rei Carlos III, baixo o reinado do que se iniciaron as obras de remodelación da actual torre.
Emilia Pardo Bazán –en “Galicia y sus capitales (Fisonomías cívicas). I. La Coruña”–, deixa escrito un testemuño de como sería a vida arredor da Torre:
Lo que muestra la Coruña henchida de orgullo, lo que la consuela de la falta de grandes monumentos, lo que la alivia la dentera que sufre al recordar la Plaza del Hospital de Santiago, es su célebre Torre, el faro, cuyo origen se pierde en las tinieblas de edades, para Galicia rigurosamente prehistóricas. Triste e interesante camino el que conduce al viejo centinela de los mares! Bórdanle de una parte terrenos silíceos, peñascosos, en cuyas pardas y amarillentas fisuras cayó un puñado de tierra vegetal, y germinaron aliagas picantes, pálidos cardos, encendidas amapolas y, merced a un cultivo afanosísimo, desmedradas legumbres y míseras patatas. De la otra parte se extiende la brava costa al pensativo cementerio con su capilla desierta, pronta a repetir con singular poder acústico las palabras que en queda voz se pronuncien en los ángulos delperistilo; y a derecha e izquierda del camino se encuentran, al punto, casas que van haciéndose más pobres, hasta rematar en exiguos ranchos a cuyas puertas se revuelca entre el polvo de la vía pública un enjambre de chicuelos, frescos como la aurora y sucios como muladares. Pero a medida queavanzamos hacia la Torre ascendiendo por la sinuosa cuesta que guía al promontorio en que el severo vigía descansa, van faltando habitaciones humanas y quedámonos solos, solos con los sepulcros que se agrupan melancólicos, con las montañas que sombrías se alzan, en el horizonte, con el faro que ya nos flecha su mirada de fuego, con el océano que muge y asalta la ribera, rompiéndose en las rocas y escupiendo su argentada espuma al nebuloso cielo! A los silbidos de viento desencadenado al perenne bramido de las olas suele unirse en pavoroso acorde el eco del cañoneo en que se ejercita la batería de artillería; eco que trae a la mente la imagen de batallas navales de buques en peligro, maridándose a maravilla con la aterradora música de la resaca y del vendaval.
Xurxo Souto –en Contos da Coruña, 2001– sinala a visión da Torre desde o Monte de San Pedro:
Na vertente que mira á Torre o monte forma un gran cantil. Dende o seu cume contémplase unha silueta inédita da cidade. Alí un entende ben por que os viquingos, nas súas sagas, denominaban A Coruña, Far, a illa do Faro.
A Torre de Hércules foi proclamada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO o día 27 de xuño de 2009. Dous anos despois, Ánxeles Penas publicaba “O ollo esquerdo de Selene”, en Miradas dunha Torre:
Ábrese o meu ollo cara o infindo
e o infindo óllame dende os cumios estelares,
verte sobre min resplandor impalpábel
Achéganseme as aves con mensaxes alados,
con afán de elevarme agarímanme as nubes,
levítome nas néboas
Máis teño raíz fonda e unha misión profunda:
termar da escuridade de avesía cabeza
e sobre ella erguerme para indicar o ceo
Eiqui estou fixa e tesa dende antigas edades,
agardando impasíbel os séculos vindeiros
Vexo xirar os ventos na vertixe da rosa
e a hélice dos días discurrir imparábel,
latitudes, distancias e espazos atravésanme,
mais eu sigo sostendo unha norma de espera
e achántome columna do ancho firmamento
e son un axis firme no seu torques de ouro
Tende a luz sobre min seus auríferos mantos
e dóranme os solpores
e soño coas estrelas e o seu raio dourado
Abeirada da inmensa soedade calada,
son zigurat e escala
e ao final do camiño
eu sinalo as derrotas que van alén dos mares
e reino nos ocasos
Meu perfil tenso entón,
preparo a miña lanza de inmortal amazona
para gardar a noite.
A Torre foi testemuña e sufriu os avatares que padeceu a cidade: vendavais e temporais, naufraxios contaminantes…Así o relata Xurxo Souto:
Tal data como hoxe, o 3 de decembro de 1992, o capitán Stravidis non deu virado na curva de punta Herminia e espetouse contra a Torre o Mar Exeo.
Houbo lume no mar, unha imaxe contra natura que ha quedar ben chantada no urdido máis fondo de nós. Collemos medo. De súpeto démonos conta de que non somos fillos de Beverly Hills, que todos temos unha parente mariscadora e que en calquera momento hai que se remangar e mollar as canelas.
«Non pasa nada», dixo o alcalde, «a Torre de Hércules está chamuscada pero aínda segue en pé». «¡Nunca máis!», berramos todos. Outra marea negra a golpear este marabilloso anaco de natureza que habitamos. Fixo falta outra desgraza para que comezásemos a valorar as cousas verdadeiramente importantes.
O faro da torre –a unha altitude de 49 metros– ten un alcance de 23 millas náuticas (42,6 km.). Só a néboa –bastante habitual– impide ver o “ollo” da torre. Cando iso pasa, soa unha sirena para advertir os barcos que navegan pola zona.
Como ben sinalaba Cornide Saavedra nos seus estudos sobre a Torre:
No habrá acaso en España monumento de la antigüedad, que al mismo tiempo que ha dado extenso campo á las fábulas, interese mas la curiosidad del Público.
Moito se escribiu e se escribe arredor da Torre de Hércules. “Torre de Hércules” é precisamente o título dun poema dedicado ao monumento por César Antonio Molina –no libro Soños nos cantís–:
Na noite sega a herba de ouro.
Siluetas perdidas viven da súa vida,
coma min,
e as estrelas fugaces
que van cal suco aberto
na escuma do mar tras os buques.
Diríase que o seu ollo, ao que ilumina a esperanza,
tamén brilla eterno na outra veira.
Máis alá da Torre: o mar.
Botamos man dos últimos versos do poema “A Estación” de Luísa Villalta:
Máis alá
máis alá somente o mar
e a incertidume da luz
o extremo
o abismo
o espello detido en nós.
E, é que máis alá da Torre soamente está o mar.
