Se hai un poeta que podemos vincular coa súa terra, ese é Uxío Novoneyra. Imposible non pensar no seu Courel natal ao escoitar o seu nome. Pero Uxío traspasa os límites da súa comarca porque el quere ir “do Courel a Compostela por terras liberadas”. Considerado un dos cumios da poesía da segunda metade do século XX, a crítica sitúa a Uxío na chamada Xeración das Festas Minervais (autores nados entre 1930 e 1940). A el dedicamos a continuación unhas breves liñas de homenaxe.
Vida e obra de Uxío Novoneyra
Como diciamos, Uxío Novoneyra naceu na aldea de Parada (parroquia de Seoane- Concello de Folgoso do Courel) o día 19 de xaneiro de 1930 e faleceu en Compostela o día 30 de outubro de 1999.
Estuda o bacharelato en Lugo, onde traba amizade con Manuel María e María Mariño. Tamén alí coñece a Luís Pimentel. En 1948, matricúlase por libre en Filosofía e Letras en Madrid, onde entrará en contacto con Xesús Alonso Montero. En 1952, fixo o servizo militar, primeiro en Parga e logo e logo en Compostela, onde volve recuperar o contacto con Manuel María. En Santiago, tamén coñeceu e tratou a Carlos Maside, Ramón Piñeiro e Ramón Otero Pedrayo, aos que se debe a decisión adoptada nese mesmo ano de 1952 de escribir en galego, lingua que xa non deixaría nunca. Será a finais dese ano (1962) cando comece a escribir os poemas que darían lugar a Os eidos. Tras pasar longas tempadas no Courel e Madrid, en 1983 estableceuse definitivamente en Compostela. O ano anterior fora elixido presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega, cargo que ocupou ata a súa morte, en 1999.
A obra de Uxío Novoneyra é diversa. Algúns dos seus poemas máis célebres foron publicados en revistas ou panfletos moito antes de seren recollidos en libro: é o caso de “Vietnam Canto” e “Letanía de Galicia”, poemas que gozaron de enorme difusión e popularidade a partir de 1968. Por outro lado, hai bastantes poemas que figuran en diversos libros seus, a miúdo con variantes máis ou menos importantes. Podemos facer esta síntese da súa obra publicada:
- Os eidos (1955)
- Elexías do Courel (1966)
- Os eidos-2 (1974)
- Poemas caligráficos (1979)
- Os eidos. Libro do Courel (1981). Reúne os libros Os eidos de 1955 e Os eidos-2, con algúns dos seus poemas retocados e reordenados, e incorpora algúns outros posteriores a 1974. É a edición definitiva do seu libro central.
- Muller pra lonxe (1986)
- Do Courel a Compostela (1988)
- Poemas da doada certeza i este brillo premido entre as pálpebras (1994)
- Arrodeos e desvíos do Camiño de Santiago e outras rotas (1998)
- Falorpiñas de neve: cartas a Manuel María (2011)
A crítica literaria fala da poesía de Uxío Novoneyra como unha poesía paisaxística e profundamente persoal: contemplada desde unha perspectiva case mística, de fusión coa natureza. Describe a natureza espida do Courel, onde o ser humano é un elemento mínimo dentro da inmensidade cósmica. Pero na poesía de Uxío Novoneyra tamén aparece a preocupación social e política.
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
Breve escolma de poemas de Uxío Novoneyra
COUSOS do lobo!
Caborcos do xabarín!
Eidos solos
onde ninguén foi nin ha d’ir!
O lobo! Os ollos o lombo do lobo!
Baixa o lobo polo ollo do bosco
movendo nas flairas dos teixos
ruxindo na folla dos carreiros
en busca de vagoada máis sola e máis medosa…
Rastrexa
párase e venta
finca a pouta ergue a testa e oula cara o ceo
con toda a sombra da noite na boca.
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
HEIN d’ir o Pía Páxaro i a Boca do Faro
deitarme na Campa da Lucenza nun claro.
Hein d’ir á Devesa da Rogueira i a Donís
ó Rebolo á Pinza i ó Chao dos Carrís.
Hein d’ir a Lousada i a Pacios do Señor
a Santalla a Veiga de Forcas i a Fonlor.
Hein d’ir ó Cebreiro pasar por Liñares
rubir ó Iribio a Cervantes i a Ancares
Hein d’ir a Cido i a Castro de Brío
baixar i andar pola aurela do río.
Hein d’ir a Céramo cruzal’o Faro i entón
debrocar pra baixo cara Oéncia e León.
Hein d’ir a Vales i a Pena da Airexa
i a un eido solo onde ninguén me vexa.
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
Courel dos tesos cumes que ollan de lonxe!
Eiquí síntese ben o pouco que é un home…
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
Os que así nos tein
Só tein noso os nosos nomes no censo,
Que hasta o noso suor sin alento pérdese na terra.
GALICIA, será a miña xeración quen te salve?
¿Irei un día do Courel a Compostela por terras libradas?
Non, a forza do noso amor non pode ser inútil!
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
LETANÍA DE GALICIA
GALICIA digo eu ún di GALICIA
GALICIA decimos todos GALICIA
hastr’aos que calan din GALICIA
e saben sabemos
GALICIA da door chora á forza
GALICIA da tristura triste á forza
GALICIA do silencio calada á forza
GALICIA da fame emigrante á forza
GALICIA vendada cega á forza
GALICIA tapeada xorda á forza
GALICIA atrelada queda á forza
libre pra servir libre pra servir
libre pra non ser libre pra non ser
libre pra morrer libre pra morrer
libre pra fuxir libre pra fuxir
GALICIA labrega GALICIA nosa
GALICIA mariñeira GALICIA nosa
GALICIA obreira GALICIA nosa
GALICIA irmandiña
GALICIA viva inda
recóllote da TERRA estás mui fonda
recóllote do PUEBLO estás n’il toda
recóllote da HISTORIA estás borrosa
recóllote i érgote no verbo enteiro
no verbo verdadeiro que fala o pueblo
recóllote pros novos que vein con forza
pros que inda non marcou a malla d’argola
pros que saben que ti podes ser outra cousa
pros que saben que o home pode ser outra cousasabemos que ti podes ser outra cousa
sabemos que o home pode ser outra cousa
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
CUMES CUMES CUMES COM’ESTES ECHEN
UNHA VEZ POR CADA MORTE
VIETNAMMMMMMMMMM
VIETNAMMMMMMVIETNAMMMMMMMMMM
VIETNAMMMMMMMMMM
metan na casa a verba na cociña na mesa na cama xa está
e calar calarcalaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaarrr
hastr’o berro que te acusa USAUSAUSAUSAUSAUSAUSA
un
morto
dous mortos
tres / trinta mortos
trescentos / tres mil mortos
OFENSIVA DO TEIT 22000 / 100000 mortos
tódalas os se volven ceros 00000000000000000000
baixo de cada un 10 / 100 / 1000 / 10000 mortos á máquina
difuntiños que a noite acolle entre cañas baixo o torbón
do monzón
na lua do TEIT
dá vergonza vivir
dá vergonza estar vivo e ver a PRIMAVERA
cándo remata un pobo?
un pobo nace sempre
non remata nuncanuncanuncanuncanuncanuncanunca
seino por vós
pobo como o meu
GALICIA pequeniña
sola cousa de todos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos mortos
mortos caindo polos teletipos
lúas de LI PO afondadas pra que a lus seña a A de
LIBERTÁAAAAAAAAAAAAAAAAAA
ouh cánto teño de vós pequeno que son de esta paz morta
undefined
noitenoite
partir esta n / o / i / t / e en anacos
que en cada un só quepia un home
en
pé
entran nas cidades do SUL ESTE lonxe
e xa todas son a aldeiña dó lado
HUE SAIGON DANANG
con irmaos e parentes meus
galegos de a diario
mais que nono esqueceron como nolo esquecemos
tanto que ás veces perto chaman home
e
ollamos por quén.
non son eu tamén
quen eiquí quedo
que estou matando eilí
luxando GALICIA como luxan
KANSAS NEW JERSEY CALIFORNIA COLORADO
IOWA
nomes tan limpios?
perdón por esta paz
PAZ en carteles xunto a COCACOLA
PAZPAZPAZPAZPAZPAZPAZPAZPAZPAZPAZPAZ
pra tapar tanto tanto
muro
valeiránnolos nomes
mais inda
indainda pobo
podo decir o teu con forza
inda se pode decir o teu nome dos que alá cain
podemos
deles temos de novo nome:
home pobo
/ MARÍA MARIÑO dinamiteira da FALA /
home- pobo
home- pobo
aquíl por siglos foi un pobo como é o meu
o meu por anos foi un pobo como é aquíl
IRMANDIÑOS DE GALICIA VIETCONG
entre miña mai ANA amos iles
entre iles amor ANA ti
tres estudiantes en LUGO sin os nomes
en VIGO MÉNDEZ FERRÍN co’il
e vós MARÍA MARIÑO CHÉ bágoas 1967
non
eu sei que cantar non é igoal
perdón tamén por iste tempo cas palabras
anque sinceiras tein tarde polos lados
e puntos suspensivos calcados do refrigerador dun cañón
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
Poema da poeta Olga Patiño Nogueira dedicado a Uxío Novoneyra:
TRÁEME o vento do Courel,
o que funde os soños
en cantos de beleza,
o que é capaz de ausentar
o fluxo da crispación,
vento
que xoga co tempo,
que bifurca con sutileza
o espazo das palabras insuficientes,
vento
que seduce o pensamento
transmutándoo
en sentimento voraz…
ese vento
que empurra as verbas
para que morran
que alumea
o anel dos días
e fai desaparecer a rutina
das noites pechas,
ese vento
que a intervalos persegue
a solaina dos soños certeiros
onde medra a liberdade.
Vento
que converte o Courel
nun mar de terra dentro
cheo de illas prodixiosas
que van cara á orixe desafiante
do rito fértil.
Soñei que o eco do Courel
agardaba polo latexo incansábel
das ás de bolboreta
que transforma a núa soidade
en sons radiantes pegados á pel da terra.
Soñei que dende o berce escintilante de lucernas
ata o brazo do volcánico alarido
hai tempo a descubrir
que a sede incerta
se torna fuxidía
cando esta se funde no poñente dos soños.
Traédeme o vento do Courel…
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
Para saber máis de Uxío Novoneyra:
- Olga Patiño Nogueira conversa en Luzes con Uxío no ano 1991
- Emilio Xosé Ínsua
- Real Academia Galega
[wps_separator style=”default” top=”no” text=”Top” separator_color=”#444″ link_color=”#444″ size=”2″ margin=”15″]
Uxía canta a Uxío:
Emilio Cao canta Cain as follas: